Хайку...

Нялх салхи сэрвэгнэв
Загас гялхийн үсчив.
Гол эргээ угаана. М. Басё
***

Өнчин ботго шиг
Цагаан үүлс алсрах нь
Өвөл ирснийх буюу
***

Шинэ жилийн эхний өдөр
Тэнгэр цэнхрээс цэнхэр
Гайхамшигт бодлууд...

Япон хайку

Хуучин цөөрөм рүү
Хөөрхий мэлхий дэвхрэхэд
Усны чимээ гарав. Басё
***
Мөчир дамжин гүйж
Мөнгөн дусаал урсах нь
Хаврын бороо ажээ. Басё
***
Цэцгэс хагдарч
Цэцгийн үр газарт унах нь
Хэн нэгний нулимс мэт. Басё.
***
Дуусч байгаа намрын
Гунигт автсан надад бол
Бурхад ч, Будда ч эс орших ... Масаока Шики
***

Цаасан цонхыг
Цоолох хүнгүй боллоо
Гэтэл гэрт хэчнээн хүйтэн!
Энэ хайкуг унших бүрт уйлмаар болдог. Эдогийн үеийн яруу найрагч бүсгүй Тиё нас барсан хүүхдээ санагалзан байж бичжээ. Япон орны хойд нутгийн өвөл Монголынхоос дутахгүй. Дундад зууны, хятад маягийн цаасан цонхыг цаасан цонх л хүйтэн жавар хаацайлна. Тиё ядуу хүний эхнэр байсан гэдэг. Томоогүй үр нь цонхыг хуруугаараа цоолж, эцэг эхдээ түвэг уддаг байж л дээ. Тэр жаахан амьтныг эрлэг аваад явчихаж. Одоо хэн ч цонх цоолж, хүйтэн жавар оруулахгүй. Салхигүй дулаан байшинд ямар ч жаргал алга. Эх сурвалж: Г. Аюурзана Дурлалгүй ертөнцийн блюз номоос.

Хайку...

Дорно дахины яруу найргийн євєрмєц нэг хэлбэр бол японы хайку билээ. Японы хайку 3 мєр 17 vет шvлэг юм. Нэг хайку гол тєлєв 5-7 vгээр бvтэх бєгєєд 8 vгтэй байх нь ховор тохиолдоно. Ер нь япон яруу найрагт шvлгийн бvтэц нь мєрийн жигд хэмнэл бєєєд толгой буюу сvvл холбох шаардлага байдаггvй. Японы шvлгийн бvтэц буюу шvлэглэх ёс, єєрийн уламжлалд тvшиглэж бvvр дундад зууны эхэн vед батжин тогтжээ.Хайку шvлгийг vvсгэн бvтээгч нь японы сонгодог яруу найрагч Басё билээ. Басёгийн уран бvтээлд хайку жинхэнэ бодит хэлбэр, шvлэглэх ёс гуримаа олжээ. Японы яруу найргийн тvvхэнд “Басёгийн сургууль” буюу єєрийн барилыг дагагч олон яруу найрагч тєрєєлсэн энэ хvн 1644-1694 оны хооронд амьдарч байжээ. Басё хайку хэлбэрийн яруу найргийн мэргэжлийн багш байсан бєгєєд японы яруу найрагт хайку хэлбэрийн шvлгийг цэцэглэлтийн дээд шатанд гаргажээ. Тийм учраас Мацуо Басё гэдэг нэр бараг япон яруу найраг гэсэнтэй адил ойлгогдох болж тvvний “Хуучин цєєрєм” гэдэг хайку гарсан цагаасаа эхлэн япон яруу найргийн “vлгэр жишээ шvлэг” болжээ. єєрєєр хэлбэл хайку шvлгийн ойлголтын загвар болсон байна. Монгол Хайкучид сүүлийн үед их олноороо төрж Монголын яруу найрагт бас их хувь нэмэр оруулж байгаа...

Мартахгүй ээ...

.... Маргахгүй байж болно оо
Мартахгүй гэдэгтэй
Марал мичид хэвийхэд
Зүүд зөнд хөтлөгдөхдөө
Маргааш нар гарахад
Амьдрал дундуур туучихдаа
Маргашгүй үнэнчээр хайлахдаа ч
Магадгүй чамайг үзэн ядахдаа ч
Намар уулзаад хавар санахгүй байсан
Нартад учрахгүй, бүр зүүдлэхгүй байсан ч
Хэзээ ч учрахгүй хол байсан ч
Хэрхэвч таарахгүй үнэн байсан ч
Хааяхан гуниглаж алхахдаа ч
Хамаагүй ээ, баярлаж гүйхдээ ч чамайг мартахгүй
............Хорвоог мартаад би өөрөө буцлаа ч
Хонгорхон чамайг л мартахгүй
Олж ирчихээд орхиод явсан чиг
Ойлгож байна уу би чамайг МАРТАХГҮЙ. 2011.06.12 

Дурлалд яагаад бууж өгдөгийг...

..... Дурлалд яагаад бууж өгдөгийг
Дур зоргоороо аашлаад хэрэггүйг
Шунал хүслийг хорьж болдогийг
шуудхан үнэнээр чи зүрхэнд шивчихлээ
Зүс шилж дурлаагүй ээ чамд
Зүүд зөнд хөтлөгдөж итгэсийн
Бардам бадрангуйн туйлыг ойлгохоор
Бусад шиг орхиж байх шиг чамайг
Чинийх байхыг хүссэн ч
Чи хэрэггүй гэсэн бас л бусад шиг
Чамайгаа зөвтгөн, гуниглалаас чинь аваръя хонгор мин;
Чи хүсэж би хориглосон болог энэ дурлалыг....... 2011.06.07 Шуналтай өдөр Ховд

СЭТГЭЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Сэтгэл гэж юу вэ?

Сэтгэл гэдэг бол өөрчилж болдог, оролт, гаралтын сувагтай багтаамж бүхий зүйл юм. Тэгвэл сэтгэл гэж юу вэ? гэдгийг тодорхойлохоос нааш түүний тухай ярих аргагүй. Хэрвээ арван сэтгэл судлаач тус бүрт энэ асуултыг тавьбал арван өөр хариу хэлнэ. Дотны нөхөр болсон толь бичгээс энэ үгийг харвал сэтгэл судлаач биш ч гэсэн “Сэтгэл бол бодох, сэтгэлийн хөдөлгөөнийг мэдрэх, юмсыг танин мэддэг” гэж тайлбарлажээ. Тэгвэл “Бодох, сэтгэлийн хөдөлгөөн, танин мэдэх гэж юу вэ?” гэж өнөөх сэтгэл судлаач нөхдөөс асуувал тэд уураг тархины үйл ажиллагааг ярьж эхэлнэ. Ихэнх хүмүүс сэтгэл хийгээд уураг тархины үйл ажиллагаа буюу мэдрэлийн тогтолцоо хоёрыг ялгаж чаддаггүй. Бурханы сургаалд, бие, сэтгэл хоёр хоорондоо харилцан холбоотой хэдий ч өөр зүйлүүд гэж үздэг. Сэтгэлийн бүрдэл нь атом, молекултай ямар ч холбоогүй, өөрөө танин мэдэхүйн энерги юм. Бодол, сэтгэлийн хөдөлгөөн, танин мэдэх зэрэг нь сэтгэл юм. Танин мэдэхүйн зургаан суваг бий: эрхтэнээр мэдэх тав ба зургаа дахь нь сэтгэлийн тийн мэдэл юм. Сэтгэлийн тийн мэдэлд бодох чадвар, зөн билгээр мэдэх зэрэг багтана. Сэтгэлийн тийн мэдэл нь биеийн амгалангийн тухай бодож байдаг бөгөөд биеийн дээд амгаланг олох хийгээд хамгийн бага зовлонтой байхад чиглэгдсэн зан байдлыг санаачлан бий болгодог.